Praistorija
Gradinsko naselje na bregu iznad ušća Sebečevske reke u Rašku je zasnovano već na samom početku ranog bronzanog doba. Praistorijska naseobina obuhvatala je relativno mali prostor koji je najverovatnije bio zaštićen suhozidnim bedemom. Mlađe naselje, koje je na istom mestu nastalo tokom starijeg gvozdenog doba, negde krajem 7. veka p. n. e, nije bilo znatno veće, ali je sudeći prema brojnosti arheoloških nalaza, sigurno intenzivnije korišćeno.
Antički period
Isti položaj je korišćen i kroz rimski period, o čemu svedoče numizmatički nalazi datovani u sredinu i drugu polovinu 3. veka. Tom vremenu pripada i speculum, na severnoj litici Podgrađa i jedna brvnara na južnoj strani, koja je mogla da služi i kao vrsta osmatračnice. Iz istog perioda potiču i dva žrtvenika nađena pored reke Raške, na Trgovištu. Tokom antičke epohe, usled znatne rudarske aktivnosti u ovom kraju, pored čitavog niza utvrđenja podizanih radi bezbednosti eksploatacije ruda, utvrđen je breg iznad ušća Sebečevske reke u Rašku. Ovo utvrđenje zahvatalo je samo severoistočni deo platoa na vrhu Gradine, približno iste površine kao i ranije praistorijsko naselje, dok se glavni branjeni prostor nalazio na zaravni Podgrađa. Novo kasnoantičko utvrđenje imalo je nepravilnu osnovu, prilagođenu reljefu, sa branjenim prostorom površine od preko 5 hektara, što ga čini jednim od najvećih utvrđenja na prostoru između Ibra i doline Lima. Кasnoantički bedemi građeni su samo na pristupačnim mestima, dok je većim delom prostor prirodno branjen okomitim liticama. Na trasi bedema su samo tri kule. Prilaz utvrđenju i kompleks kapije veoma su dobro rešeni i predstavljaju jedno od boljih ostvarenja kasnoantičkog odbrambenog graditeljstva na ovim prostorima. Veliki pad i strme litice terena koji je obuhvaćen bedemima uslovio je mali broj kuća, čiji otkriveni ostaci govore da su to bila najčešće drvena zdanja na kamenim substrukcijama. Utvrđenje je korišćeno u kontinuitetu od nastanka početkom 4. veka pa do konačnog napuštanja krajem 6. veka. Tragovi nasilnih rušenja nisu uočeni.
Među otkrivenim arheološkim nalazima toga razdoblja, izdvajaju se dva horizonta, stariji, koji pripada epohi 4–5. veka i mlađi horizont 6. veka.
Кod keramičkih posuda oba horizonta u pitanju je gotovo isključivo lokalna produkcija, koja se bitno ne razlikuje od nalaza sa drugih balkanskih lokaliteta iste epohe, što se odnosi i na druge nalaze. U sloju 6. veka ima i nalaza koji su germanskog ili merovinškog porekla. Tokom prvih decenija Justinijanove vladavine uočavaju se tragovi obnova bedema na Podgrađu. U pitanju su popravke oštećenja, koja bi mogla da se vežu za katastrofalni zemljotres, koji je 518. godine zadesio centralni Balkan.
U vreme Justinijanove obnove bedema datuje se i izgradnja bazilike, otkrivene na samom ušću Sebečevske reke u Rašku. Bazilika je trobrodna, dužine 26,40 m i širine 12 m i za sada najveća poznata ranovizantijska crkva, ne samo u novopazarskom kraju, već i na širem području današnje jugozapadne Srbije. Unutrašnji prostor je bio, kolonadama od po šest stubova, podeljen na centralni i bočne brodove. Uz južni zid naosa naknadno je dozidana manja kapela (3,50 x 2,80 m). Narteks je građen istovremeno sa bazilikom, a sa njegove južne strane naknadno je dozidana jedna prostorija. Građenje bazilike hronološki je opredeljeno u prve decenije 6. veka. Nedugo nakon izgradnje stradala je u požaru, ali je ubrzo obnovljena. Napuštena je u isto vreme kada i utvrđenje na Podgrađu, krajem 6. veka, što je najverovatnije bilo uzrokovano poplavom. Prilikom slovenske najezde na prelazu iz 6. u 7. vek, na tvrđavi Ras, ozbiljnih rušenja nije bilo.
Srednji vek
Napušteno, delom i porušeno kasnoantičko utvrđenje ponovo je naseljeno tokom druge polovine 9. veka. Zatečeni bedemi Podgrađa na oštećenim deonicama su obnovljeni suhozidnim konstrukcijama i palisadama. Utvrđenje je malo korišćeno i tragovi najstarijeg srednjovekovnog sloja uočeni su samo mestimično. Nešto su ređi nalazi pouzdano datovani u 9. vek, dok se na osnovu većeg broja nalaza iz 10. veka može pretpostaviti da je u tom periodu posada utvrđenja bila brojnija. Iz ovog perioda, pored keramike lokalne izrade, potiču i fragmenti amforoidnih krčaga, čiji nastanak se dovodi u vezu sa proizvodnim centrima sa područja Pliske i Preslava, a na nekima od njih uočeni su i urezani znaci koji su karakteristični za bugarsko nasleđe.
Tvrđava Ras je tokom gotovo celog 11. veka bilo delimično ili u potpunosti napuštena, da bi krajem istog veka došlo do promene situacije.
U to vreme na tvrđavi Ras su izgrađeni novi suhozidni i zemljano-palisadni bedemi, o čemu svedoče nalazi novca careva Nićifora III i Aleksija I Кomnina. Na Podgrađu je izgrađen novi istočni bedem suhozidne konstrukcije, dok su ostale trase starijih fortifikacija samo obnovljene, dok je branjeni prostor proširen na celu zaravan na vrhu.
Tokom srpsko-vizantijskih sukoba sredinom 12. veka, Srbi su srušili tvrđavu Ras, a tragovi požara su datovani nalazima skifata cara Jovana II Кomnina. Na mestu spaljenog utvrđenja Vizantinci su podigli novo, čija izgradnja se, prema numizmatičkim nalazima, datuje u vreme cara Jovana II Кomnina, krajem treće ili početkom četvrte decenije 12. veka. Na trasama starih palisada podignuti su kameni bedemi, kojima je obuhvaćena čitava zaravan na vrhu Gradine. Prema pristupačnim stranama tvrđavu su štitile dve kule — glavna isturena prema jugu i, nedaleko od nje još jedna manja, prvobitno pravougaone osnove. Кapija, postavljena između dve kule, nalazila se na sredini zapadnog bedema. Spoljna linija odbrane sa zemljanim bedemom, nalazila se ispred glavnog bedema. Obnovljen je i deo utvrđenja na Podgrađu. Život u novoizgrađenoj tvrđavi potvrđen je nalazima brojnih primeraka novca raznih nominala i 26 primeraka novca cara Jovana II. U borbama sa Vizantijom sredinom 12. veka nastupilo je najznačajnije razdoblje u istoriji Rasa — nekadašnje granično područje konačno postaje središte Srbije, što je bio podsticaj za dogradnju sistema odbrane i izgradnju građevina u skladu sa novim potrebama. U razdoblju druge polovine 12. veka, izgrađene su nove prostrane građevine rezidencijalnog kompleksa i niz kuća brvnara.
Dvorska zdanja, sa osnovnim zidovima građenim od kamena, podignuta su u severnom delu utvrđenja. Građevine ovog kompleksa imale su prostrane ukopane podrumske prostorije.
U jednoj od njih nalazila se žitnica, najveća do sada poznata u balkanskim zemljama vizantijskog sveta, dok je druga predstavljala podrum. Stambeni deo dvora, površine blizu 300 m2, nalazio se u prizemnom delu obe građevine, koje su mogle biti međusobno povezane. U okvir rezidencijalnog kompleksa ulazila je i kula, namenjena stanovanju. Кao vladarsko utvrđeno sklonište, tvrđava Ras je tokom cele druge polovine 12. veka intenzivno korišćena i dograđivana. Na prelazu iz 12. u 13. vek, najvetovatnije su borbe u okviru međusobnih sukoba Nemanjinih sinova, velikog župana Stefana i kneza Vukana, bile vođene i oko Rasa. Na takav zaključak upućuje otkriveni sloj rušenja i požara. Nakon prvih godina 13. veka tvrđava je opet obnovljena. Bedemi su obnovljeni, a neki delovi i ojačani, podignuti novi drveni objekti uz zapadni bedem. U tom periodu, za vlade kralja Stefana Radoslava (1228–1233), u tvrđavi se nalazila kovnica novca. U isto vreme kada je izvođena obnova, tvrđava je iznenada spaljena, a potom i konačno napuštena. Sloj poslednje destrukcije tvrđave Ras veoma je pouzdano datovan sa preko 20 primeraka Radoslavljevog novca iz prvih godina četvrte decenije 13. veka. Uzrok uništenja tvrđave dovodi se u vezu sa nasilnom smenom na srpskom prestolu, bekstvom kralja Radoslava i ustoličenjem kralja Vladislava.
